Tsjechie.nl - Fietstocht met kinderen door voormalig Tsjecho-Slowakije

"Het is daar erg nat" zegt de Beierse boerin als antwoord op ons verzoek om beneden in het dal te mogen kamperen "en morgen alweer vertrekken en ook nog voor jezelf koken, loont dat de moeite allemaal, heb je daar nu plezier in?" Hoofdschuddend wijst ze op de hooiende boer, wiens land het is. We verzekeren haar dat het ons allemachtig veel plezier geeft, vullen onze waterkannen en zetten even later met toestemming van de boer de tenten in het dalletje op.

Nu pas voelen we hoe moe we zijn na een nacht in de trein, als sardientjes met z'n zessen in een coupé liggend. Kreupel van het zitten en liggen en aangelokt door de stralend blauwe lucht - voor het eerst te zien sinds maanden kou en regen - zijn we al in Regensburg uitgestapt, om liever een dagje te fietsen naar de Tsjechische grens, dan nog drie uur boemelen en overstappen. De rit door de Beierse heuvels verjaagt de lamlendigheid en brengt ons in de juiste vakantiestemming.

TSJECHIË
Jubelend hangt een leeuwerik in de blauwe lucht. En gelijk had hij. Tussen het frisse groen omzomen witte wolken van vlierbloesemschermen de weg. De natuur barst uit zijn voegen, alle in de veel te koude lente opgekropte groeikracht bot in een keer uit. Bij Furth im Wald zijn we probleemloos de Tsjechische grens gepasseerd - paspoort tonen, geld wisselen, klaar - en fietsen nu door de bossen van Sumava, een aan het Beierse Woud grenzend natuurgebied. Na de dreunende drukte op de Beierse binnenwegen is de hoofdweg hier een oase van rust, maar zelfs een paar gammele Skoda's is ons al te veel en we slaan al gauw een binnenweg in.

Op de kaart hebben we een klein weggetje door het natuurgebied ontdekt - verboden voor auto's - wat wil een fietser nog meer? Bij de afslag staat een groot bord vol moeilijke woorden in het Tsjechisch, teveel om op te zoeken in het woordenboek. Na zes schitterende kilometers van absolute stilte staan we voor een slagboom, compleet met wachthuisje en soldaat. "Nje" schudt hij, dus nee, maar hij kijkt wel ongelukkig. "Mozny Dobré Voda" proberen we en vouwen de kaart open.

Hulpeloos kijkend wijzen we, hoe moeten we dan in Dobré Voda komen? "Povoleni" - permissie- mompelt de soldaat onrustig om zich heen kijkend en zijn gezicht klaart op als hij een officier ziet. Die sprak wat Duits en nje wordt nein, het is een militair oefenterrein. De les, dat militaire oefenterreinen niet op de kaart staan zullen we nog een keer moeten leren.

's Morgens vroeg om half negen rijden we Susice binnen, en wachten met z'n allen op het grote marktplein tot een van ons geld gewisseld heeft. Het is heerlijk rustig op het plein, het weinige verkeer wordt vaak in het centrum geweerd en ik bekijk de mooie statige huizen, redelijk onderhouden en niet ontsierd door moderne puien en reclames, gaaf middeleeuws haast. De kinderen kijken naar de voorbijgangers, op weg naar school en kantoor, waarvan er velen - als ontbijt? - een ijsje lopen te likken. "Mmmm, zmrzlina", roepen ze, want dat tongbrekende woord hebben ze al lang in de slag, "mogen we er ook een?"

Nu, voor 18 cent hoef je je om een meer of minder niet druk te maken! Likkend lopen we nog even rond het marktplein, kopen voor 80 cent twee grote broden bij de pekarstvi en ontdekken een fietswinkel. Completen racefiets voor 200 gulden, een leren zadel voor zeven! Fietstassen, derailleurs, tandwielen, fietskleding, alles made in CS en gruwelijk goedkoop. Jammer, de winkel gaat pas om 10 uur open, net als de meeste grote staatswinkels.

Er wordt veel gefietst hier, de meesten weliswaar op rammelende roestige rijwielen, maar toch ook op racefietsen. De maten en kwaliteit hebben we ons geen mening over kunnen vormen, zoveel winkels waren er nou ook weer niet en wij troffen ze toevallig altijd "zavreno" - gesloten - aan.

Drie dagen lang zijn álle winkels nu al gesloten. Er hingen tevoren wel briefjes op winkeldeuren, maar veel moeite ze te ontcijferen hadden we niet gedaan. Dagenlang alle winkels dicht komt niet bij ons op en privé-winkeltjes houden zich niet aan sluitingstijden veronderstellen we. Bovendien, hebben we in fietsverhalen gelezen, kun je hier overal en goedkoop uit eten. Mis dus, allemaal mis.

Op de binnenwegen door Bohemens bossen en bergen, waar we nu doorheen trekken, is nergens een restaurant of hostinec te vinden. Een enkel plaatsje bij de kruising met een grotere weg heeft zo'n grauw Jednota blok, restaurant en supermarkt samen, alles staats, alles dicht. Elk dorp, elke winkel bekijken we. Overal zavreno, gesloten.  "Hier hangt een mevrouw over de toonbank" roept een van de kinderen en waarachtig, door de grijsbestoft glazen deur zie ik een vrouw in de typische staatswinkelhouding - als er geen klanten zijn - met gekruiste armen op de toonbank leunend. De deur is inderdaad open.

We vragen chleb (brood) en syr (kaas), onderwijl rondspeurend langs de saaie rekken of er nog meer van onze gading is. Ze legt alles voor ons neer en begint nieuwsgierig vanalles te vragen "Kter'y zeme" - van welk land - en "kam" - waarheen -, maar we verstaan niet alles. Spijtig loopt ze met ons naar buiten, nu weet ze nog niet alles! Fijner dan de proviand vinden we dit onverwachte kontakt, want tot nog toe leken de Tsjechen vrij stug en afstandelijk, onze groet "dobry den" wordt niet vaak beantwoord.

De laatste dag van dit lange, vrije weekend rijden we door de Moravsky Kras, een natuurgebied met prachtige rotsen en druipsteengrotten. Hier is wel wat toerisme en komen we af en toe langs een hostinec, nu kunnen we met koude frisdrank onze dorst lessen, die behoorlijk is toegenomen door het klimmen in de hitte. "12%" zegt Henny verbaasd, een bierflesetiket ontcijferend, "dat kan toch niet. Je ziet ze hier zoveel bier drinken, maar zelden iemand dronken". "Het lijkt wel of alles hier 12% is, zegt Idhuna, Bij elke klim, steil of niet, staat altijd een bordje van 12%". De rust op de wegen verbaasd ons ook; lang weekend, mooi weer, bezienswaardigheden en de grote stad Brno vlak in de buurt .... hier trekt men er nog niet zo massaal op uit.

SLOWAKIJE
Slowakije is weliswaar bergachtiger dan Tsjechië, maar is toch makkelijker te befietsen. De wegen volgen meer de dalen en zijn redelijk vlak met af en toe een klim om het dal uit te gaan, terwijl het in Tsjechië veel meer op en neer gaat. Omdat daar ook veel meer binnenwegen zijn, is het verkeersarmer daarop dan hier in Slowakije. Heel duidelijk verschillend zijn ook de dorpen. In Tsjechië liggen de landelijke, pastelkleurige huizen geschikt rond een kerk of een soort brink met hoge bomen, terwijl in Slowakije de dorpen als linten langs de weg liggen, zo lang dat het ene dorp vaak begon waar het andere eindigde.

Ook de mensen zijn wel anders, vriendelijker, spraakzamer. "Ik spreek geen Tsjechisch" zegt Hiranti tegen een meisje op de camping. "Ik ook niet" antwoordt ze, "maar Slowaaks". We hebben alleen een Tsjechisch woordenboekje bij ons en als we dat tevoorschijn halen, krijgen we gelijk commentaar. Zelf merken we niet zoveel verschil; chleb is nu chlieb (brood) en boodschappen doen we niet meer bij de potraviny, maar bij een rozlicny tovar. Met de vele oude houten huisjes, meer paardekarren en ganzen, vrouwen met hoofddoekjes, her en der een uiekekje en toch ook wel wat grauwer en minder welvarend, doet het veel Oost-Europeescher aan.

Voor ons doemt het mooiste deel op, het Tatragebergte, met steile pieken aan de horizon. Onbereikbaar voor fietsers, de weg loopt op zo'n 1000 m hoogte onder het gebergte langs, door een overweldigend en ongerept bosgebied, beschermd en onbewoond. Ondanks toerisme geen spoor van rommel, zoals trouwens overal in dit land. Tussen de hoge naaldbomen ligt een enkel vakantieplaatsje met oude, sfeervolle houten huizen uit de vorige eeuw in een gegoede, ouderwetse atmosfeer.

Onder het afdak van een bescheiden winkelcentrum schuilen we voor de regen. De boodschappen zijn al ingepakt, de brandstof voor ons kooktoestel weer aangevuld met technisky benzin (wasbenzine) uit de drogisterij en wijzelf vol met gebakjes uit de plaatselijke cukrárna. Er staan meer mensen te schuilen, enkelen lijken zo uit India te komen. Zelden heb ik bij zigeuners zo duidelijk gezien waar ze oorspronkelijk vandaan komen. Toch zijn ze al lang ingeburgerd, in kleding verschillen ze nauwelijks van de bevolking en ze wonen ook allemaal in huizen, meestal aan de rand van het dorp of de stad. "Is zij ook een Tsigana" vraagt een vrouw, die nieuwsgierig bij ons is komen staan en wijst op Hiranti, die uit Sri Lanka stamt. Gelukkig begijpt ze het woord adoptie in het moeizame gesprek.

Buiten wat kleine kinderen, die wel eens verbaasd cerny (zwart) roepen, wordt er nauwelijks op onze drie donkere kinderen gereageerd, hooguit wordt er gevraagd uit welk land ze komen. We krijgen niet de indruk dat hier erg gediscrimineerd wordt, ook de zigeuners lijken meer geïntegreerd en zeker welvarender dan in andere Oost-Europese landen. Hoe de maatschappij precies in elkaar zit, daar kom je fietsend natuurlijk niet achter. Dat er nog niet veel veranderd is sinds de afschaffing van het communisme, is wel duidelijk, dat het ervoor niet slecht geweest is, eveneens.

"Mogen we morgen uitslapen?" vragen de kinderen, terwijl ze veel later dan anders de tent inkruipen. "Goed, een uurtje dan, ik roep jullie om half zeven" zegt Henny. Geen protest. Na twee weken fietsen zijn we bijna duizend kilometers oostelijker gekomen in nog steeds dezelfde tijdzone, zodat we langzamerhand, ook vanwege de warmte, de dagindeling vervroegd hebben. Het meer, ons doel voor vandaag, hebben we niet bereikt. Op onze kaart, die tot nu toe erg betrouwbaar was, staat een weggetje dwars door de Viharlatské Vrchy, een vulkanisch, bebost berggebied. Bij de ingang van dit natuurpark staat weer zo'n bord met een heel verhaal, maar de slagboom staat open en vriendelijke dorpsbewoners wijzen ons de weg. We fietsen het schitterende, verstilde bos in, picknicken aan een helder beekje en beginnen te klimmen.

Bij een splitsing, afgaand op kaart en zonnestand, slaan we rechtsaf, maar na enkele kilometers eindigt de weg. Overtuigd van de goede richting worstelen we verder over een bospad, al gauw alleen drukkend en rukkend, zelfs een flitsende ATB had hier geen soelaas geboden. In zompig bronnengebied zitten we vast. We verdelen ons om een begaanbaar pad te zoeken. "Verderop is een weg" komt Henny melden en daar zwoegen we gezamenlijk heen. We klimmen verder, de weg wordt steenslag en houdt opeens op. We zijn dan al op de top, boven de 1000 m van het gebergte.

We houden een fruitpauze en beraadslagen, horen ineens knetterende schoten. "Jagers?" denken we, "mitrailleurs" roept Fernando. Dus toch maar terug. Een band plakkend vindt de boswachter ons. "Wat doen jullie hier?" roept hij verstoord, "dit is verboden militair gebied". Henny laat op de kaart zien wat we willen. "Er is geen weg over de Vihorlat" vertelt hij, jullie moeten terug naar Humené en er omheen" En zo ziet men ons tegen donker in het dorp terug komen. Wie heeft nu wat niet begrepen? Bereidwillig wordt ons een kampeerplekje ver buiten het dorp gewezen.

Toch krijgen we nog bezoek. "Dobry Vecer" groeten een paar jongens en bieden hun half lege bierflesjes aan. Een van hen spreekt Duits zodat we wat beter kunnen praten. Zoals al vaker over het verschil tussen Tsjechen en Slowaken, maar ook willen ze wat over Nederland weten. En de toekomst. Maar van werken houden ze niet, demonstreert er een komisch; "onze handen staan verkeerd".

Opeens staan we in het felle koplampenlicht van een lawaaierige tractor, de bestuurder springt eraf en beent onbehouwen van tent naar tent, rukt aan ritsen, "devce, devce" (meisje) roepend. Klaarblijkelijk zoekt hij onze blonde dochter, die al op een oor ligt. Vriendelijk maar duidelijk geeft Henny hem te verstaan dat hier niets meer te bezichtigen valt. Voor alle zekerheid spannen we die nacht de waslijn tussen de meisjestent en de onze ....

Weer een slagboom, weer "njet". Geen visum, Ukraine niet in, glimlacht de met een prachtige pet getooide douaneman. Dat is ook niet onze bedoeling, we willen alleen maar eventjes voet op Sovjet bodem zetten, daar de landsgrens voor de slagboom loopt, kan dat. Tevreden fietsen we zuidwaarst, de Donauvlakte in. Hier vol met eindeloze akkers, soms zeeën van golvend gele zonnebloemen. Het graan is goudgeel en grommend rijden in slagorde de combines erover. De colchosen zijn hier gigantisch groot en in redelijke staat, we hebben ze al heel wat aftandser gezien. Ze functioneren in ieder geval nog allemaal, eigen boerenbedrijfjes hebben we bijna alleen maar in Bohemen gezien.

In de dorpjes valt ons meteen op hier wonen Hongaren, we herkennen de typische bouw: een blinde muur kops op de straat en langgerekt naar achter met een open veranda aan de zonzijde, meestal begroeid met wijnranken. Alles is hier tweetalig: eten in een Restauraca/etterem, boodscappen bij de rozlicny tovar/elelmiszer en nu moeten de kinderen een nog moeilijker woord voor ijs leren: fadgylalt!

Nog een probleem erbij voor Tsjecho-Slowakije? Wat met de Hongaarse bevolkingsgroep nu de Slowaken over zelfstandigheid praten? Bij de Donau doemt een ander twistpunt op; grote bulten zand met graafmachines, die een grootscheeps stuwsysteem in de Donau bouwen. Oorspronkelijk een project van Hongarije en Tsjecho-Slowakije samen, maar na hevige strijd van milieuactiegroepen zijn de Hongaren gestopt, de Slowaken graven nog stug door.

NOORD-HONGARIJE
Als afwisseling van de Donauvlakte kiezen we voor het Noordhongaarse Bukk- en Cserhatgebergte en door het natuurpark Borzsony, bergachtig, bebost en boeiend. Zo stug als de Tsjechen zijn, de Slowaken iets minder, zo levendig en kontaktzoekend zijn de Hongaren. In het eerste plaatsje al vraagt een fotograaf ons mee naar het museum, hij wil ons als fietsende familie in de krant zetten. En als trotse Hongaar het museum laten zien.

Staan we onderweg op de kaart te kijken, komt er direct iemand bij ons om de weg te wijzen en praten, praten, ook al kijken we wanhopig in ons woordenboek. Een beetje aangeschoten oud mannetje krijgt Idhuna in het oog en vliegt haar zo om de nek, tot grote verontwaardiging van onze dochter, maar de rest van de familie moet er vreselijk om lachen.

De privatisering is wat verder gevorderd, supermarkten met veel meer keuze en vooral op horecagebied. Zomaar bij een marktje koffie drinken met oliebollen en gevulde pannekoekjes, op een bankje gezeten naast je fiets, maar ook heel veel restaurantjes. We kamperen op een prachtige plek van een landeigenaar, die sinds kort weer wat van zijn grond terug heeft en bezig is een camping op te zetten, maar nog heel wat ambtelijke hordes moet nemen voor hij alles rond heeft.

Terug in Tsjecho-Slowakije rijden we over een vlakke, rechte weg richting Bratislava, omzoomd door fruitbomen, een prettig verschijnsel in de oostbloklanden, deze gratis vitamines langs de weg. We zijn al bijna 4 weken onderweg, waren in het begin van de vakantie de kersen rijp, nu zijn het de pruimen en, nieuw voor de kinderen, moerbeien. Onze laatste nacht in dit land is op een overvolle, rumoerige camping van Bratislava.

Het is zo lawaaierig 's nachts en het sanitair is zo afgrijselijk slecht dat we bij het afrekenen ons hart erover luchten. "Als jullie buitenlanders drie keer zoveel laten betalen, lever ze dan ook voorzieningen op beter niveau!" roept Henny boos. De beheerder schuift het door naar de chef, die natuurlijk niet op zijn kantoor is ...
Vrij kamperen, bevestigt dit voor ons, is heel wat mooier, frisser en rustiger dan op de weinige campings, die we bezocht hebben, te staan.